Në pamje të parë Qeveria e Maqedonisë së Veriut duket e hapur: njofton për aktivitete, shpërndan komunikata dhe deklaron përkushtim ndaj Strategjisë për Transparencë 2023–2026. Por, pas fasadës së hapjes fshihet një praktikë selektive: institucionet vetë vendosin cilat pika të rendit të ditës të publikohen, cilat dokumente të vonohen dhe cilat të mbahen të mbyllura. Gazetarët flasin për barriera serioze në qasjen në informacione kyçe, ndërsa sektori civil paralajmëron se transparenca e dobët gërryen demokracinë dhe zvogëlon llogaridhënien. Rastet e mosdhënies së procesverbaleve edhe pas vendimeve detyruese të Agjencisë për Qasje të Lirë, ilustron qartë këtë hendek mes premtimeve dhe praktikës. Mirëpo ekzekutivi, natyrisht nuk e pranon dhe thotë se është i hapur, por se procesverbalet dhe dokumentet nuk mund të publikohen menjëherë sepse duhet së pari të përgatiten, të verifikohen dhe të miratohen në një seancë pasuese, dhe se deri atëherë publiku njoftohet vetëm me komunikata të përgjithshme, shkruan Portalb.mk.

Gazetarët thonë se transparenca e Qeverisë është kryesisht fasadë: ajo vetë zgjedh çfarë informacioni të ndajë dhe kështu u kufizon qasjen në të dhëna kyçe. Sipas tyre, kjo pengon gazetarinë hulumtuese, vonon procesin e marrjes së dokumenteve dhe ul mundësinë për të zbuluar abuzime apo parregullsi.

Gazetarja Maja Jovanovska thekson se mungesa e transparencës së vërtetë nga ana e Qeverisë e ndërlikon ndjeshëm punën e gazetarëve, veçanërisht në fushën e gazetarisë investigative. Sipas saj, Qeveria në shikim të parë duket e hapur – ajo çdo ditë njofton për aktivitetet e saj dhe pas seancave informon për disa nga vendimet e marra, por problemi thelbësor shton Jovanovska, është se ajo vetë vendos se cilat pika në rend të ditës do të ndahen me publikun.

“Në këtë mënyrë, institucioni nuk ofron pasqyrë të plotë të punës së saj, por përkundrazi zgjedh dhe kontrollon narrativën që do të arrijë në media. Për ne, si gazetarë, kjo do të thotë qasje e kufizuar në informacionin kyç dhe pamundësi për të kontrolluar prapavijën dhe kontekstin e vendimeve që prekin drejtpërdrejt qytetarët. Një praktikë e tillë e ndërlikon procesin e hulumtimit, ngadalëson qasjen në dokumente dhe zvogëlon mundësinë e zbulimit të abuzimeve ose parregullsive të mundshme”, thotë Jovanovska.

Maja Jovanovska. Foto e marr; nga profili i saj në Facebook
Maja Jovanovska. Foto nga profili i saj në Facebook
Jovanovska përmend një rast konkret të mosdhënies së procesverbalit mbi shkarkimin e prokurorit publik të shtetit, edhe pas një vendimi detyrues të Agjencisë për Qasje të Lirë në Informacion Publik.

“Patëm një rast specifik që ilustron më së miri mungesën e informacionit kyç. Në shkurt, i kërkova Qeverisë procesverbalin dhe shpjegimin e seancës qeveritare në të cilën u mor vendimi për shkarkimin e prokurorit publik të shtetit. Qeveria refuzoi t’i jepte , duke argumentuar se “shënimet stenografike janë materiale për përdorim të kufizuar dhe zbulimi i tyre do të zvogëlonte efikasitetin e punës së institucionit”. Unë e apelova këtë vendim në Agjencinë për Qasje të Lirë në Informacion Publik, e cila konfirmoi se qeveria ishte e detyruar të jepte informacionin e kërkuar dhe nxori vendim për këtë qëllim. Por edhe përkundër kësaj, dokumentet nuk mu dhanë kurrë. Ky rast tregon qartë se edhe kur ekziston detyrim ligjor, qeveria mund të kufizojë në mënyrë arbitrare qasjen në informacion. Ndërsa bëhet fjalë për vendim me interes të jashtëzakonshëm publik – shkarkimi i kreut të prokurorisë – për të cilin qeveria është e detyruar të japë shpjegim të plotë dhe transparent”, përfundon Jovanovska.

Ndërsa gazetari Fisnik Xhelili thekson se shumë prej premtimeve për transparencë të qeverisë aktuale kanë mbetur vetëm në nivel slogani. Përgjigjet, sipas tij, janë sipërfaqësore, ndërsa dokumentet zyrtare shpesh vonohen ose nuk jepen fare. Kjo, përveçse e vështirëson punën e gazetarëve, krijon edhe një fasadë të rreme të hapjes para qytetarëve.

“Qeveria aktuale, e cila erdhi në pushtet me shumë premtime për transparencë dhe llogaridhënie, sot shpesh sillet në mënyrë të mbyllur dhe selektive ndaj publikut dhe mediave. Përgjigjet që jepen janë kryesisht sipërfaqësore ndërsa informacionet thelbësore si dokumentet zyrtare, propozim-ligjet apo materialet që vërtetë janë me interes publik mbahen të “fshehura”, vonohen ose nuk na jepen kur i kërkojmë si gazetarë. Kjo sjellje e bën punën tonë si gazetarë jo vetëm më të vështirë, por shpesh edhe e kthen procesin e informimit në një luftë të vazhdueshme ndaj marrjes informacionit. Publiku meriton transparencë të plotë, jo deklarata boshe”, thotë Xhelili.

Zëvendës-kryeredaktori i Portalb.mk, Fisnik Xhelili në Bruksel
Zëvendës-kryeredaktori i Portalb.mk, Fisnik Xhelili në Bruksel
Ai nënvizon se shumë shpesh ka qenë i injoruar nga Qeveria, përkatësisht nuk ka marrë fare përgjigje për dokumente apo pyetje me interes pubilk.

“Ka raste konkrete kur ky mungesë transparence ka penguar raportimin e plotë të çështjeve me interes publik. Mbledhjet e qeverisë shpesh shoqërohen vetëm me komunikata të përgjithshme, pa dokumente mbështetëse, duke lënë boshllëqe të mëdha për mediat dhe qytetarët. Në këtë mënyrë, krijohet një fasadë e rreme e hapjes. Ky kontrast mes euforisë fillestare të premtimeve dhe realitetit të zbehur të sotëm e minon besimin e qytetarëve dhe tregon se transparenca është ende më shumë slogan sesa praktikë. Nga përvoja mund të them se Qeveria shpesh ka injoruar kërkesat e mia ku kam kërkuar dokumente dhe detaje për çështje të interesit publik. Shumë emaile i kam pa përgjigje, dhe mendoj se ky nuk është rasti vetëm me mua”, thekson Xhelili.

Qeveria e Maqedonisë së Veriut, ndonëse deklaron përkushtim ndaj transparencës dhe Strategjisë 2023–2026, përgjigjet kryesisht me justifikime procedurale. Për agjendat e plota thotë se nuk mund t’i publikojë një ditë para seancës për shkak të ndryshimeve të mundshme në rendin e ditës. Për procesverbalet thekson se kalojnë një procedurë përgatitore dhe miratimi para publikimit, ndërsa për përkthimin në gjuhën shqipe shpjegon se bëhet pas përfundimit të procesit dhe kontrollimit të dokumenteve. Pas çdo seance thotë se jep kumtesa publike.

“Rendi i ditës dhe përmbajtja (pikat sipas të cilave diskutohet) për një seancë qeveritare miratohen në fillim të çdo seance qeveritare. Për hir të saktësisë së informacionit dhe mundësisë së ndryshimit të rendit të ditës, në interes të së vërtetës, është e pamundur që gjithmonë të publikohet rendi i ditës ose rendi i plotë i ditës për një seancë qeveritare një ditë para se të mbahet. Në lidhje me publikimin e procesverbaleve, theksojmë edhe një herë faktin se çdo procesverbal kalon nëpër një procedurë përgatitore dhe duhet të miratohet në një seancë pasuese, kur të jetë gati. Procesverbalet nuk mund të publikohen pa miratim formal nga qeveria në një seancë. Procesverbalet paraqiten për miratim pasi të jenë përmbushur të gjitha kushtet për miratimin e tyre, dhe më pas ato publikohen. Procedura nënkupton që pas përfundimit të çdo seance qeveritare, shërbimi i seancave përgatit procesverbalet, pas nënshkrimit të të gjitha konkluzioneve dhe akteve të seancës nga kryesuesi i seancës. Pasi të gjitha temat (pikat) e seancës të jenë mbyllur, me nënshkrimin dhe zbatimin e tyre, procesverbalet përgatiten duke kontrolluar nëse ato korrespondojnë me të dhënat elektronike të e-Qeverisë, bëhen korrigjime nomo-teknike dhe editoriale, pas të cilave ato propozohen për miratim në seancën e ardhshme. Procesverbalet publikohen në gjuhën maqedonase në ueb-faqen e Qeverisë dhe përkthehen edhe në gjuhën shqipe, dhe pasi të jetë përfunduar përkthimi, dokumentet kontrollohen dhe korrigjohen, pas së cilës ato publikohen”, thonë nga Qeveria.

Seancë nga Qeveria e Maqedonisë së Veriut, foto ueb faqja zyrtare e Qeverisë
Seancë nga Qeveria e Maqedonisë së Veriut, foto ueb faqja zyrtare e Qeverisë
Nga ekzekutivi përsërisin parullën “Qeveria mbetet e përkushtuar ndaj hapjes dhe transparencës si ndaj medias ashtu edhe ndaj të gjithë qytetarëve, si bazë për besim, llogaridhënie dhe pjesëmarrje demokratike”.

Në pyetjen se cilat janë sfidat kryesore në zbatimin e Strategjisë së Transparencës 2023–2026, veçanërisht për transparencën e seancave qeveritare, Qeveria nuk jep asnjë përgjigje konkrete. Në vend të identifikimit të pengesave, si mbase mungesa e stafit, vonesat në përkthime, kapacitetet teknike apo vullneti politik, ajo përsërit vetëm se “është e përkushtuar” ndaj hapjes dhe transparencës. Kështu krijohet përshtypja se institucionet nuk pranojnë ekzistencën e sfidave reale, sikur ato të mos ekzistonin fare, edhe pse sektori civil dhe gazetarët i kanë dokumentuar shpesh këto probleme.

Sipas Fondacionit Metamorfozis, progresi në rritjen e hapjes së pushtetit ekzekutiv ka ngecur vitet e fundit, madje është vërejtur një rënie e lehtë. Mungesa e transparencës jo vetëm që kufizon qasjen e qytetarëve në informacion, por edhe zvogëlon llogaridhënien e institucioneve dhe hap rrugë për korrupsion.

Në një vend ku koncepti i të dhënave të hapura u prezantua që nga viti 2011, progresi ka qenë i ngadaltë. Mbi 80% e institucioneve nuk kanë staf të trajnuar për publikimin e të dhënave të hapura, çka e bën monitorimin e punës së Qeverisë edhe më të vështirë.

Dançe Danilovska-Bajdevska. Foto: Uebfaqja e Fondacionit Metamorfozis
Dançe Danilovska-Bajdevska. Foto: Uebfaqja e Fondacionit Metamorfozis
Dançe Danilovska-Bajdevska nga Fondacioni Metamorfozis, thotë se progresi në rritjen e transparencës dhe hapjes së pushtetit ekzekutive ka ngecur vitet e fundit, gjegjësisht rezultatet e përmirësuara nga e kaluara kanë ngecur në një nivel të caktuar, kështu që nuk ka pasur ndonjë ndryshim të rëndësishëm vitet e fundit.

“Madje është vërejtur një rënie e lehtë në hapjen e pushtetit ekzekutive në vend, e cila për fat të mirë ende nuk ndikon në rangimin e pushtetit ekzekutive krahasuar me rajonin e Ballkanit Perëndimor. Ne vazhdimisht rekomandojmë zbatimin e shtuar të politikave ekzistuese që promovojnë hapjen e Qeverisë, ministrive dhe organeve ekzekutive, në mënyrë që të arrihet përparim në hapje, sepse është e pamohueshme që progresi i dobët në promovimin e transparencës ndikon në më pak informacion për qytetarët, ndërsa mungesa e qytetarëve aktivë në krijimin e politikave dhe vendimmarrjen gërryen demokracinë dhe zvogëlon llogaridhënien e institucioneve”, thotë Danilovska-Bajdevska.

Mungesa e transparencës, shton ajo, është një terren pjellor për zhvillimin e korrupsionit dhe një nga mënyrat për të promovuar transparencën është përmes digjitalizimit të proceseve dhe se digjitalizimi imponohet pikërisht si një mjet për të luftuar korrupsionin, gjë që tregon se praktikat korruptive tani manifestohen më lehtë në kushte të transparencës së ulët.

Pavarësisht se baza ligjore për të dhënat e hapura në vitin 2014, progresi sipas saj, ka qenë shumë i ngadaltë.

“Pavarësisht se u sigurua bazë ligjore për të dhënat e hapura në vitin 2014, progresi ka qenë shumë i ngadaltë. Qytetarët ende nuk mund ta shohin potencialin e madh që mund të sjellin këto të dhëna. Të dhënat e hapura ndikojnë drejtpërdrejt në rritjen e transparencës, gjegjësisht përdorimi i të dhënave të hapura forcon integritetin politik. Në epokën e digjitalizimit, disponueshmëria e të dhënave të hapura është gjithashtu me rëndësi të madhe për luftën kundër korrupsionit. Megjithatë, nga vëzhgimet e kryera nga Metamorfozis përmes Indeksit të Hapjes, vërehet vazhdimisht se shumica e institucioneve ekzekutive, mbi 80%, nuk kanë staf të trajnuar për të përdorur dhe publikuar të dhëna të hapura. Me një fjali, mund të them se në mungesë të të dhënave të hapura, treguesit e monitorimit dhe transparencës janë të kufizuar”, përfundon Danilovska-Bajdevska.

Nga 34 seancat e fundit të kontrolluara më 04.09.2025, vetëm 4 procesverbale nuk ishin publikuar as në gjuhën maqedonase dhe as në gjuhën shqipe. Për më tepër, në gjuhën shqipe nuk janë publikuar fare 9 seanca, duke treguar një problem të dukshëm me zbatimin e publikimit dygjuhësh dhe transparencën reale të Qeverisë.