Raporti i SHBA-së për të Drejtat e Njeriut në Maqedoninë e Veriut për vitin 2024 ngre shqetësime serioze për sigurinë dhe dinjitetin e individëve. Pavarësisht ndalimeve ligjore, raporti thotë se pati raste të besueshme të keqtrajtimit dhe përdorimit të forcës së tepruar nga policia ndaj të paraburgosurve. Në komunitetin rom, por edhe mes shqiptarëve thuhet se ka pasur martesa të hershme dhe të detyruara. Refugjatët dhe migrantët, veçanërisht gratë dhe fëmijët, ishin të ekspozuar ndaj trafikimit dhe kthimeve të detyruara pa procedura ligjore. Pavarësisht përmirësimeve ligjore për refugjatët kosovarë, proceset e azilit mbetën të dobëta, me mungesë përkthimi dhe vonesa në dokumentacion, transmeton Portalb.mk.

Raporti nënvizon se kushtetuta dhe ligjet e ndalojnë torturën dhe trajtimet çnjerëzore ose poshtëruese. Megjithatë, pati raportime të besueshme për përdorim force të tepruar nga policia dhe rojet e burgjeve ndaj të paraburgosurve. Disa raste u hetuan nga autoritetet, përfshirë edhe njësitë e specializuara të Prokurorisë. Megjithëse pati ndjekje penale, problemet me trajtim të papërshtatshëm vazhduan të raportoheshin, edhe pse pandëshkueshmëria nuk u konsiderua shqetësim i madh.

“Kushtetuta dhe ligji i ndalonin praktika të tilla, por kishte raportime të besueshme se zyrtarët qeveritarë ndonjëherë i përdornin ato. Kushtetuta ndalon çdo formë torture, trajtimi ose ndëshkimi çnjerëzor ose poshtërues. Ligji kriminalizonte torturën dhe format e tjera të trajtimit ose ndëshkimit çnjerëzor ose poshtërues të kryera nga agjentët qeveritarë ose përfaqësuesit e tyre. Dënimi i përcaktuar varionte nga tre deri në tetë vjet burg. Për rastet e rënduara, ligji përcaktonte një dënim minimal prej katër vjetësh burg. Ligji gjithashtu kriminalizonte akte më pak të rënda, të tilla si përfshirja në frikësim, keqtrajtim ose sjellje poshtëruese të kryera nga agjentët qeveritarë.

Kishte pretendime se policia abuzonte me të paraburgosurit dhe të burgosurit dhe përdorte forcë të tepruar. Qeveria hetoi dhe ndoqi penalisht pretendime të besueshme. Njësia e Standardeve Profesionale e Ministrisë së Brendshme raportoi se gjatë shtatë muajve të parë të vitit, iu përgjigj 37 ankesave për forcë të tepruar nga zyrtarët e policisë dhe mbështeti tre nga ankesat”, thuhet në raport.

Njësia e specializuar e Prokurorisë për Krimin e Organizuar dhe Korrupsionin (PNKOK) për policinë dhe rojet e burgjeve thuhet se shqyrtoi akuzat penale për torturë ose trajtim dhe ndëshkim mizor, çnjerëzor ose degradues nga policia dhe rojet e burgjeve.

“Që nga 25 gushti, njësia e PNKOK-së hetoi dy raste që përfshinin shtatë të pandehur, që rrjedhin nga raportet e viteve 2023 dhe 2024 për keqtrajtim (brutalitet) të të paraburgosurve. PNKOK-ja ia kaloi njërën nga dy rastet një zyre tjetër prokurorie për hetime të mëtejshme. Që nga 31 korriku, Zyra e Mekanizmit të Kontrollit të Qytetarëve e avokatit të popullit mori 13 akuza për përdorim të tepruar të forcës, sjellje të pahijshme joprofesionale ose të panevojshme, ose brutalitet nga zyrtarëz e policisë dhe rojet e burgjeve. Pandëshkueshmëria nuk u përmend si një problem i rëndësishëm”, thuhet në raport.

Martesa e fëmijëve

Mosha minimale për martesë është 18 vjeç, me përjashtime nga gjykata për moshat 16–18 në raste të veçanta. Ligji zbatohet përgjithësisht mirë, por martesat e hershme dhe të detyruara ndodhin ende, sidomos në komunitetin rom. Avokati i Popullit trajtoi dy raste të vajzave të mitura në martesa joformale, me ndërhyrje sociale për një prej tyre.

“Mosha minimale ligjore për martesë ishte 18 vjeç. Autoritetet e zbatuan në mënyrë efektive ligjin. Një gjykatë mund të lëshonte një leje martese për persona midis moshës 16 dhe 18 vjeç nëse i gjente ata mendërisht dhe fizikisht të aftë për martesë. Martesat e hershme dhe të detyruara ndodhën në komunitetin rom dhe, në një masë shumë më të vogël, në disa komunitete shqiptare dhe të tjera. Sipas OJQ-ve lokale, martesat e hershme dhe të detyruara në komunitetin rom përbënin 15-20 përqind të numrit të përgjithshëm të martesave të hershme dhe të detyruara në vend.

Avokati i Popullit shqyrtoi dy raste të vajzave të mitura që jetonin në martesa joformale me partnerë të rritur. Avokati i Popullit kërkoi ndihmë nga Qendra e Punës Sociale për të kthyer njërën nga vajzat e mitura në familjen e saj, ndërsa rasti i dytë u pushua”, nënvizon raporti.

Mbrojtja e refugjatëve

Qeveria bashkëpunon me UNHCR dhe OJQ-të për të ofruar ndihmë për refugjatët dhe azilkërkuesit. Refugjatëve u jepen dokumente identiteti, por shpesh me vonesa dhe pa numër personal, gjë që kufizon qasjen në shërbime.

Fëmijët e pashoqëruar nuk marrin gjithmonë mbrojtje adekuate. Migrantët dhe refugjatët janë të rrezikuar nga trafikimi, veçanërisht ata që kalojnë ilegalisht ose janë në tranzit.

“Qendra për Punë Sociale emëroi kujdestarë për fëmijët e pashoqëruar të ndaluar në qendrat e tranzitit, por nuk mori masa shtesë për akomodim alternativ ose ndonjë masë tjetër specifike për mbrojtjen e fëmijëve. Migrantët dhe refugjatët që kalonin kontrabandë përmes vendit ose tranzitonin nëpër të, veçanërisht gratë dhe fëmijët e pashoqëruar, ishin të prekshëm ndaj trafikimit.

Qeveria u lëshoi ​​dokumente identiteti refugjatëve të njohur dhe personave nën mbrojtje plotësuese; autoritetet shpesh vonuan lëshimin e dokumenteve të identitetit për azilkërkuesit e rinj. Këto dokumente identiteti nuk përmbanin numër identifikimi personal, gjë që kufizonte aksesin në disa shërbime qeveritare, duke përfshirë programet e arsimit dhe të mirëqenies sociale”, thuhet në raport.

Sigurimi i azilit të parë

Ligji lejon kërkesat për azil dhe mbrojtje, dhe të drejtën për shqyrtim të procedurave. Megjithatë, pati shqetësime për kthime të migrantëve pa procedurë ligjore, mungesë përkthyesish dhe vonesa në procedura.

Mungesa e informacionit i pengon azilkërkuesit të marrin vendime të informuara. Gjykatat administrative shpesh nuk trajtojnë kërkesat bazuar në meritat e tyre.

“Ligji parashikonte dhënien e azilit ose statusit të refugjatit, dhe qeveria kishte një sistem për ofrimin e mbrojtjes për refugjatët. Të gjithë personat që u është dhënë mbrojtje ndërkombëtare kishin qasje në të njëjtën mbrojtje sociale si shtetasit.

Korniza ligjore parashikonte mbrojtje procedurale dhe shqyrtim të procedurës së azilit, dhe sipas UNHCR-së, qeveria në përgjithësi respektonte të drejtën për të kërkuar azil. Megjithatë, UNHCR rekomandoi koordinim më të mirë midis institucioneve qeveritare përgjegjëse dhe vendeve fqinje.

Shoqata e Avokatëve të Rinj Maqedonas raportoi raste të autoriteteve që kthenin migrantët në vendet fqinje nga ku ata hynë (kryesisht Greqi, ndonjëherë Serbi) pa ndonjë proces formal ligjor ose vlerësim të duhur të nevojave të tyre. Shumica e migrantëve u ofruan vullnetarisht për t’u kthyer në Greqi, por disa, sipas raportimeve, u detyruan të ktheheshin kundër vullnetit të tyre dhe pa një proces të rregullt ligjor. Që nga 31 korriku, numri i individëve që u arratisën mbeti shumë i lartë, me 99 përqind të personave që largoheshin nga vendi menjëherë pas aplikimit për azil, sipas avokatëve.

Ndodhën mosmarrëveshje në nivel gjyqësor, dhe pati pretendime se gjykatat administrative nuk arritën të vendosnin bazuar në meritat e kërkesave për azil. Shërbimet e përkthimit mungonin, duke penguar kështu mundësinë e shumë azilkërkuesve për të marrë pjesë në seancat dëgjimore ballë për ballë”, thuhet në raport.

UNHCR raportoi se u ishte dhënë vetëm akses i kufizuar për migrantët e akomoduar në Qendrat e Përkohshme të Tranzitit. Vëzhguesit vunë re se individët nuk ishin gjithmonë në gjendje të merrnin vendime të informuara në lidhje me aplikimin për azil për shkak të mungesës së informacionit të disponueshëm.

Rivendosja e refugjatëve

Vendi nuk pranon refugjatë për rivendosje, por lejon natyralizimin për ata me mbrojtje plotësuese pas tetë vitesh qëndrimi. Në dhjetor 2023, u miratuan ndryshime ligjore që lejojnë refugjatët nga Kosova të aplikojnë për qëndrim të përhershëm, duke u ofruar një proces të thjeshtuar. Shtetësia e dyfishtë nuk lejohet për personat me një kombësi tjetër në lindje.

“Vendi nuk pranonte refugjatë për rivendosje. Ligji parashikonte natyralizimin e refugjatëve që banonin në vend sipas kushteve paksa preferenciale. Individët të cilëve u është dhënë mbrojtje plotësuese mund të natyralizoheshin vetëm pasi të kishin banuar ligjërisht në vend për tetë vjet.

Në dhjetor 2023, parlamenti miratoi ndryshimet në Ligjin për të huajt duke u mundësuar të gjithë refugjatëve nga Kosova me mbrojtje plotësuese, përfshirë ata statusi i të cilëve kishte pushuar më parë, të aplikonin për qëndrim të përhershëm. Organizatat joqeveritare dhe avokatët e përshëndetën miratimin e ndryshimeve si një arritje të rëndësishme në avancimin e një zgjidhjeje për refugjatët nga Kosova, shumë prej të cilëve mbërritën në vend që nga viti 1999. Këto ndryshime u dhanë refugjatëve një proces të thjeshtuar për të aplikuar për qëndrim të përhershëm me kusht që ata të mos kishin munguar nga vendi për më shumë se gjashtë muaj.

Vendi nuk lejoi shtetësi të dyfishtë për ata me një kombësi të ndryshme në lindje të interesuar për të marrë shtetësi”, thuhet në raport.

Kujtojmë se probleme të ngjashme adresoi në fund të vitit të kaluar edhe Studimi i mbështetur nga veprimi i përbashkët i Bashkimit Evropian dhe Këshillit të Evropës. Në të thuhej se trafikimi i fëmijëve, shfrytëzimit seksual, trafikimi i fëmijëve me qëllim shfrytëzimi për punë, martesat e detyruara ekspolatimi i punëtorëve dhe lypja janë në rritje në Maqedoninë e Veriut. Në studim thuhej se numri më i madh i viktimave të zbuluara në 5 vitet e fundit janë fëmijët viktima të martesave të detyruara./Portalb.mk/