Nëse një holandez dyshon se në trafikun rrugor është lëshuar një automjet i pasigurt, mjafton që ta shkruajë numrin e targës së tij në internet për të parë nëse është i regjistruar apo jo, kur e ka kaluar kontrollin teknik, por edhe se çfarë problemesh ka pasur më parë. Kjo është praktikë në më shumë vende evropiane. Në disa vende të dhënat janë falas dhe të hapura edhe për të huajt, në disa të tjera ato janë në dispozicion vetëm të banorëve vendas, ndërsa për leximin e tyre mund të kenë edhe një tarifë të caktuar. Por, në vendin tonë, informacion të tillë nuk kanë as vetë institucionet shtetërore që janë përgjegjëse për monitorimin e sigurisë së automjeteve dhe lëshimin e tyre në trafik, shkruan Prizma, transmeton Portalb.mk.

Procesi për krijimin e një regjistri të automjeteve, të cilin Ministria e Punëve të Brendshme nuk e ka bërë ende, është i bllokuar të paktën 17 vjet.

Bashkimi Evropian, nëpërmjet disa direktivave dhe iniciativave, siç është EUCARIS (European Car and Driving License Information System), e inkurajon rrjetëzimin e regjistrave të automjeteve midis shteteve anëtare duke shkëmbyer të dhëna për regjistrimin e automjeteve dhe patentat e shoferëve. Por, ato nuk janë publike, por janë të dedikuara vetëm për shkëmbim midis institucioneve.

Për shembull policia nuk e di se sa automjete janë kthyer nga stacionet e kontrollit teknik sepse nuk u kanë funksionuar siç duhet frenat, ose sepse nuk e kanë kaluar testin për filtrin e shkarkimit të gazrave. Ata nuk disponojnë as me statistika më të përgjithshme.

“Ministria e Punëve të Brendshme nuk mban evidencë për numrin e automjeteve të kthyera nga stacionet e kontrollit teknik mbi bazë të një defekti teknik. Të dhëna të tilla mund të siguroni nga stacionet e kontrollit teknik”, ishte përgjigjja e tyre për BIRN në kërkesën për një përmbledhje të të dhënave për atë se sa automjete janë kthyer nga stacionet e kontrollit teknik vitin e kaluar.

“Këto të dhëna hedhin hije mbi mënyrën se si është i ndërtuar i gjithë sistemi i kontrollit të automjeteve, kështu që filluam të hulumtojmë se çfarë bëjnë institucionet, me çfarë statistikash disponojnë dhe sa në të vërtetë kontrollohen stacionet e kontrollit teknik”, thonë nga BIRN.

Korrespodenca me Ministrinë e Punëve të Brendshme zgjati me muaj. Informacioni që morën ishte i pakët, gjë që të jep përshtypjen se ky është një sektor i lënë në ndërgjegjen e punonjësve në kontrollet teknike dhe aktualizohet vetëm në rast të tragjedive të mëdha, si ajo në Llaskarcë, kur u përmbys një autobus që udhëtonte nga Shkupi në Gostivar.

Në rastin “Llaskarca” procedurat gjyqësore nxorën në pah se vetëm disa muaj para aksidentit automjeti, pa u kontrolluar siç duhet, kishte kaluar kontrollin teknik dhe kishte marrë vulën e regjistrimit. Në këtë aksident jetën e humbën gjashtëmbëdhjetë persona.

“Do të të kalojmë, por duhet ta rregullosh“

“Automjeti do e kalojë kontrollin, por rregulloje njërin nga frenat, nuk të punon”, ishte këshilla që ia dhanë një banori të Shkupit në stacionin e kontrollit teknik ku e kishte sjellë automjetin e tij të vjetër për regjistrim.

Edhe pse automjeti ishte me defekt, gjë që më pas u konfirmua edhe nga mekaniku ku banori i Shkupit e çoi atë për riparim, ai sërish mori vërtetim se automjeti teknikisht ishte në rregull.

Pronari i saj mbeti i habitur – si ka mundësi që e kaloi regjistrimin me një defekt serioz të frenave.

“Makinën e çova menjëherë te mekaniku, nuk e kisha vënë re se kishte ndonjë problem, por sa të ndërgjegjshëm janë të tjerët?! As nuk dua ta mendoj se çfarë mund të ndodhë kur automjete të tilla lëshohen në qarkullim”, thotë ai.

BIRN dëgjoi më shumë përvoja të tilla për parregullsi gjatë kontrolleve teknike, të cilat i ndanë qytetarët dhe punonjësit në stacionet e regjistrimit, por me kusht që të mbeten anonim. Për shembull, nëse nga gypi i shkarkimit të gazrave del më shumë tym se sa lejohet, atëherë pronari i automjetit këshillohet që “ta pastrojë në autostradë dhe të kthehet për kontroll teknik pas 15 minutash”.

Lëshime bëhen edhe për gjëra të tjera, të cilat, edhe pse në shikim të parë duken të parëndësishme, mund të shkaktojnë probleme të mëdha.

“Edhe një dritë ose pajisje e vetme me defekt, qoftë për sinjalizim apo ndriçim në kushte nate, mund të jetë vendimtare për një aksident në trafik. Ndërsa kontrolluesi teknik thjesht thotë ‘rregullojeni’, e kjo mbetet të bëhet me fjalën e dhënë dhe në besim”, thotë Zoran Joshevski, profesor në Fakultetin Teknik në Manastir dhe ish-anëtar i Këshillit Republikan të Sigurisë në Trafikun Rrugor (KRSTRr).

Kontroll për tre minuta

Mënyra e kryerjes së kontrollit teknik të një automjeti përshkruhet në detaje në rregulloret për këtë qëllim. Atë mbulojnë shumë gjëra – nga inspektimi vizual për të parë nëse numri i shasisë, motorit dhe ngjyra e automjetit përputhen, kontrolli i motorit dhe sistemit të transmisionit, e deri te mënyra se si funksionojnë frenat, timoni, dritat, fshirëset, retrovizorët.

Detyrimisht kontrollohen edhe gazrat e shkarkuara, pajisjet për tërheqje dhe lidhjet elektrike, ndërsa e gjithë kjo regjistrohet me kamerë, në mënyrë që këto regjistrime të mund të përdoren më vonë në mbikëqyrjen e kryer nga Ministria e Punëve të Brendshme.

Ndërsa ata duhet të kontrollojnë të paktën 1% të automjeteve që tashmë e kanë kaluar inspektimin teknik në stacion, duke i shqyrtuar të dhënat së bashku me pamjet e regjistruara.

Megjithatë, videoregjistrimet pas një viti fshihen, ndërsa policia nuk ka kohë t’i inspektojë të gjitha stacionet, numri i të cilave në vendin tonë është rreth 110. Vitin e kaluar, për shembull, ata inspektuan vetëm në një të katërtën e tyre, në rajonin e Tetovës, Kumanovës dhe Velesit, si dhe inspektuan edhe dy stacione në Shkup.

Maqedonia është vend në të cilin drejtohen disa nga automjetet më të vjetra në Evropë – mosha mesatare e makinave është pothuajse 20 vjet, e autobusëve mbi 18 vjet. Vitin e kaluar në vendin tonë u regjistrua një numër rekord automjetesh prej pothuajse 650 mijë.

Probleme janë hasur vetëm në tre vende në rajonin e Tetovës dhe të gjitha kanë përfunduar me paralajmërim me shkrim për menaxherin. Në njërin nga këto stacione policia ka vënë re se kontrolli zgjat shumë shkurt, në një tjetër se ishin zbehur vijat e stazës, ndërsa në një të tretë se në pjesën e destinuar për kontrollorët e stacionit kishte të pranishëm edhe persona nga jashtë. Këto kanë qenë të gjitha vërejtje në vitin e kaluar.

Në rajonin e Manastirit, Strumicës, Ohrit dhe Shtipit nuk janë kryer aspak kontrolle të tilla.

Nëse kthehemi pas në kohë, disa vite para aksidentit të Llaskarcës, MPB-ja nuk kishte konstatuar asnjë parregullsi në punën e stacionit ku ishte regjistruar autobusi që u përmbys në rrugën për në Gostivar.

Por, kontrolli i të njëjtit stacion i kryer menjëherë pas aksidentit zbuloi shumë gabime. Një nga ato ishte se kontrolli i autobusëve zgjat “më pak se tre minuta” dhe se nuk janë kontrolluar frenat, gjë që, sipas njërit prej vendimeve, ka kontribuar që në “trafikun rrugor të marrin pjesë automjete që janë teknikisht jo në rregull dhe që paraqesin rrezik për sigurinë në trafikun rrugor”.

Prokurori Darko Jakimovski, në fjalimin e tij përmbyllës për çështjen para gjykatës, tha se tek rreth 80 autobusë të kontrolluar në stacionin e kontrollit teknik ishin konstatuar parregullsi teknike vetëm në bazë të kontrollit të kryer pas aksidentit, kur filluan të shqyrtohen videoregjistrimet e vjetra.

Mjet i regjistruar që nuk ndodhej në vend

Megjithatë, nëse i hedhim një sy arkivit të gjykatës, mund të shohim se MPB-ja herë pas here ka konstatuar parregullsi, të cilat kanë rezultuar me ndalesa për kryerjen e kontrolleve teknike në disa stacione.

Për shembull, në vitin 2019 gjatë një kontrolli të një stacioni në Gostivar, inspektorët e policisë kanë konstatuar se pastruesja ka kontrolluar pajisjen për kontrollin e sistemit për mbështetjen elastike dhe sistemin e drejtimit të rrotave. Përveç kësaj, në vetë stacionin, pjesë të caktuara për regjistrimin e kontrollit teknik të automjeteve nuk janë përfshirë në regjistrime.

Në një rast tjetër në një stacion për kontroll teknik në Shkup në vitin 2021 policia zbuloi se stacioni nuk mban regjistër të kontrolleve teknike të automjeteve, nuk ka regjistër të vërtetimeve për kontrolle teknike dhe kontrolli i automjeteve kryhet nga një praktikant dhe drejtori i kompanisë, i cili nuk ishte kontrollor.

Në Maqedoni kontrollin teknik e ka kaluar një automjet që nuk ka qenë fare në stacion. Kjo ka ndodhur në një stacion në Kumanovë ku ishte regjistruar një automjet, i cili në kohën e regjistrimit nuk ndodhej fare në vend.

Në këtë stacion, pas shqyrtimit të video materialit, MPB-ja ka konstatuar se tek disa automjete kontrolli ishte bërë sipërfaqësisht, ndërsa kontrollorët nuk e kishin kontrolluar saktësinë e të dhënave të automjetit, siç janë numri i shasisë, ngjyra ose targat. Kjo ka bërë të mundur që të kalojnë edhe automjetet që nuk i ishin nënshtruar kontrollit teknik.

Regjistri i automjeteve – vetëm në letër

Një problem i madh në vendosjen e rendit në këtë sektor është se edhe pas 17 vitesh detyrimi ligjor Maqedonia ende nuk ka një regjistër qendror të automjeteve. Të dhënat nga kontrollet nuk janë të lidhura në rrjet me institucione të tjera dhe parregullsitë nuk mund të monitorohen sistematikisht.

Për shembull, me ndihmën e regjistrit do të mund të monitorohen lehtësisht rastet kur një automjet, i cili është kthyer nga kontrolli teknik në një stacion, regjistrohet në një tjetër, vetëm pak minuta më vonë.

“Kontrollori e sheh klientin si një klient të rregullt që vjen në stacionin e kontrollit teknik për një kohë të gjatë. Dhe nëse e refuzon, e di se do të shkojë në stacionin tjetër dhe atje do ta përfundojë shumë lehtë punën. Ky është problemi”, thotë profesor Joshevski.

Enti Shtetëror i Statistikës ka konstatuar se për vite me radhë shteti nuk ka mbajtur shënim se sa para duhet të ndajnë stacionet e kontrollit teknik për KRSTRr -në. Nga 112 stacione vetëm 54 kanë dorëzuar të dhëna mbi pagesat e kryera në periudhë nga viti 2019 deri në vitin 2024. Revizorët kanë konstatuar se pothuajse gjysma e atyre që kanë dorëzuar të dhëna kanë paguar më pak se shuma e përcaktuar me ligj, ose gjithsej mbi 35.000 euro.

Ai gjithashtu shton se regjistri nuk është zgjidhje për të gjitha problemet. Sfida më e madhe, siç thotë ai, është se ajo që deri më tani është caktuar si detyrim ligjor në letër, tani duhet të zbatohet në terren.

Sa i përket regjistrit, ai ende është në fazën e planifikimit. Siç shpjegojnë nga MPB-ja, më shumë se dy muaj më parë Qeveria i dha detyrë Departamentit të Informatikës dhe Telekomunikacionit pranë Ministrisë së Punëve të Brendshme që ta marrë përsipër zhvillimin e tij, që është paraparë në ligjin e vitit 2008.

MPB-ja mban statistikë vetëm për kontrollet teknike të jashtëzakonshme, kur policia ndalon një automjet në rrugë dhe e dërgon atë për kontroll teknik në njërin nga stacionet e autorizuara. Vitin e kaluar janë dërguar 1.532 automjete, ndërsa tek 80 përqind e tyre janë konstatuar probleme.

Gjashtë vjet pas tragjedisë në Llaskarcë institucionet ende nuk kanë një sistem funksional për mbikëqyrje. E përderisa pastruesit i kontrollojnë frenat dhe automjetet me defekt marrin vula regjistrimi, shteti vazhdon të jetë një vëzhgues i heshtur.

Ndërsa qytetarët janë pasagjerë në një sistem që për çdo ditë “flirton” me një katastrofë të re.

Kujtojmë që aksidenti ndodhi më 13 shkurt 2019 në autostradën Shkup – Tetovë në fshatin Llaskarcë, jetën e humbën 16 persona ndërsa 38 të tjerë u plagosën por shpëtuan. Autobusi i aksidentuar i “Durmo Turs”, ishte i linjës së rregullt Shkup-Gostivar, ndërkaq kompania transportuese vazhdon ende të bartë udhëtarë. Sipas dy superekspertizave, autobusi ka pasur parregullsi teknike.