Autor: Arbi Taravari
Inteligjenca artificiale (IA) është një prej fjalëve më të dëgjuara në vitet e fundit. Nga bisedat e përditshme e deri në punën shkencore, ajo është bërë pjesë e pandashme e jetës moderne. Por ndërsa në disa fusha po sjell përfitime të jashtëzakonshme, në arsimin e lartë po hap një debat të nxehtë: a po e dëmton IA cilësinë e studimeve dhe etikën akademike?
Ekspertët tërheqin vërejtjen se keqpërdorimi i mjeteve të inteligjencës artificiale nga studentët ka filluar të shndërrohet në sfidë serioze për universitetet. Në vend që të shërbejë si ndihmë për hulumtim dhe mësim më efikas, IA po përdoret shpesh për qëllime joetike.
Si po keqpërdoret IA nga studentët?
Sipas pedagogëve dhe raporteve ndërkombëtare, problematikat kryesore janë disa:
Kopjimi në detyra dhe provime. Gjenerimi automatik i eseve apo përgjigjeve nga IA po bën që shumë studentë të shmangin përfshirjen personale. Kjo e minon integritetin akademik dhe pengon zhvillimin e aftësive reale që pritet të fitohen gjatë studimeve.
Zëvendësimi i mendimit kritik dhe kreativ. Kur përgjigjet e gatshme të IA bëhen mjet i vetëm, studentët humbasin mundësinë të ushqejnë mendimin analitik, kreativitetin dhe kapacitetin për të argumentuar.
Përhapja e dezinformacioneve. Modelet gjeneruese nuk janë gjithmonë të sakta. Studentët që marrin të dhënat pa verifikim, shpesh bien pre e informacionit të pasaktë, duke e përhapur më tej atë në punime shkencore.
Çfarë thonë studimet?
Të dhënat ndërkombëtare tregojnë një trend të qartë: përdorimi i inteligjencës artificiale në shkolla dhe universitete është në rritje.
BestColleges AI Survey (2023): Rreth 43% e studentëve amerikanë kanë pranuar se përdorin IA për detyra shkollore.
European EdTech Report – HolonIQ (2023): Raporti thekson rritjen e ndjeshme të përdorimit të mjeteve të IA në sistemin arsimor evropian, veçanërisht pas pandemisë.
UNESCO (2023): Në udhëzuesin e saj për përdorimin e inteligjencës artificiale në arsim dhe kërkim, UNESCO rekomandon vendosjen e rregullave të qarta për përdorim etik, duke paralajmëruar për pasojat që sjell mungesa e kontrollit.
Debati në universitetet tona
Edhe në universitetet e Maqedonisë së Veriut, mësimdhënësit dhe drejtuesit e fakulteteve po përballen me të njëjtin problem. Disa profesorë pranojnë se kanë hasur punime të studentëve të shkruara tërësisht me ndihmën e IA, duke e bërë të vështirë dallimin midis punës origjinale dhe asaj të gjeneruar.
“IA nuk është armik i dijes nëse përdoret drejt. Ajo mund të ndihmojë për të hulumtuar më shpejt, për të strukturuar mendimet apo për të analizuar të dhëna komplekse. Por kur përdoret për të kopjuar, atëherë dëmton rëndë procesin mësimor”, thotë një pedagog i Universitetit të Shkupit për redaksinë tonë.
Çfarë duhet bërë?
Ekspertët propozojnë disa hapa për të parandaluar keqpërdorimin:
Futja e rregullave të qarta për përdorimin e mjeteve të IA në fakultete.
Edukimi i studentëve mbi etikën digjitale dhe pasojat e kopjimit.
Përdorimi i softuerëve për zbulimin e teksteve të gjeneruara nga IA.
Nxitja e mendimit kritik përmes metodave alternative të vlerësimit, si diskutimet, prezantimet apo projektet praktike.
Përfundim
Inteligjenca artificiale nuk është vetvetiu “armik i dijes”, por mënyra se si e përdorim atë do të përcaktojë nëse do të shërbejë si ndihmës apo si pengesë për arsimin e lartë. Universitetet tona kanë një sfidë të madhe përpara: të gjejnë balancën mes përfitimeve të teknologjisë dhe ruajtjes së integritetit akademik.
***Ky shkrim është përgatitur nga pjesmarësit e aktiviteteve të projektit “Me të Rinj, Art dhe Gazetari – Drejt Rrugës së BE-së”, i cili financohet nga Bashkimi Evropian 🇪🇺 përmes ALDA Balkans, Eurothink dhe BIRC.***